Электронное обращение
Черни
Черни: от истоков к современности
По архивным данным первое упоминание о деревне Черни относится к 16 веку. По рассказам старожилов и по церковным записям, название деревни Черни связано с монастырём, который был на территории нынешней деревни Черни предположительно до 16 века. Монастырь был мужской и располагался в дремучем лесу. Всех его жителей называли «чернью» (из-за чёрных монашеских одежд). Никаких поселений рядом не было. Где-то в 16 веке вокруг монастыря стали появляться первые поселения, которые росли и укреплялись. Так постепенно появилась деревня Черни и близлежащие деревни: Бердичи, Селяхи, Климовичи.
В 16 веке, по невыясненным причинам, монастырь перестал существовать. От него осталась церковь, которая позже сгорела, но была со временем восстановлена на старом месте. В 1965 году церковь вновь разрушили, по указанию органов Советской власти.
Согласно письменным источникам, деревня известна в 16 веке как село – частная собственность в Берестейском повете и воеводстве ВКЛ. В записи 1577 года указана как двор Черник. В 1617 году – это имущество князя Фёдора Мосальского.
После третьего раздела Речи Поспалитой (1795), находилась в составе Российской империи, в Слонимскойгубернии, с 1797 года – в Литовской губернии, с 1801 года – в Гродненской губернии. Во второй половине 19 века деревня находилась в составе имения Феликса Ягмины. В деревне насчитывалось 30 мужчин и 31 женщина. В 1876 году село в Брестском уезде Гродненской губернии, где насчитывалось уже 42 двора и 257 жителей.
В своё время на территории деревни Черни находилось и панское поместье пана Штера. Он владел кирпичным заводом и мельницей. Сохранились данные, что кирпич с его заводов поставлялся для строительства брестской крепости, а также был пожертвован на строительство ограды для церкви.
Пан Штер также запомнился тем, что принимал активное участие в благоустройстве деревни: по его указанию была высажена огромная аллея, которая впоследствии стала любимым местом отдыха молодёжи.
После смерти, пана Штера похоронили на церковном дворе, а хозяйкой имения стала его дочь. Вскоре её муж проиграл имение в карты. В итоге панская земля была продана по частям, что и явилось основой образования хуторов, таких как Лещина, Дубина, Бобры.
После 1861 года панская земля была разделена между крестьянскими семьями (по 20 десятин на семью).
В 1877 году местными жителями была построена деревянная церковь.
В 1886 году деревня располагалась в Косичской волости, были в ней и церковно-приходская школа, и корчма. С 1889 года в селе работало народное училище, в котором учились 51 мальчик и 2 девочки. В 1890 году имением владел Каликст Ягмин.
Согласно переписи 1897 года, в деревне насчитывалось 30 дворов, 188 жителей, имелись церковь, хлебозапасный магазин, церковно-приходская школа.
1905 году село (151 житель) – в Косичской волости Брестского уезда. Здесь располагался участок полицейских чиновников Меднянской волости.
До марта 1918 года деревня Черни, как и вся территория Беларуси, входила в состав царской России.
С 1918 года Беларусь стала, согласно договора о мире, польской территорией.
До 1939 года в состав деревни Черни входило 52 хозяйских двора. Первыми поселенцами были Ботухи, Кротюки, Калешуки, Печко, которые и являются старожилами нашей деревни.
После отмены крепостного права с 1861 по 1949 год, каждая семья имела свою землю и трудилась на ней.
Были более зажиточные и менее зажиточные хозяйства, но все имели землю не менее 2,5 га.
В каждом доме была своя прялка, ткацкий станок, лошадь, скот, птица и многое другое, что необходимо крестьянину, чтобы прокормить, обуть и одеть себя и своих детей.
Одежду в деревне носили домотканую и из покупных материалов. Костюм женщины включал в себя юбку, кофту и передник. На голову надевали плат. Плат – это очень сложный головной убор, который состоит из двух метров ткани в длину и 50 сантиметров в ширину.
Осенью носили жакет, зимой – кожух, плюшевки. Обувались в сандалии, лапти, ботинки. Носили также андарак (юбка из чистой шерсти). Вся одежда вышивалась. В цветах вышивки преобладали чёрный и красный цвета.
Что касается торговли, то магазин в деревне был всегда, но назывался он раньше корчма.
Первый продовольственный магазин был открыт в 1938 году Рабчуком Николаем.
История школы деревни Черни
В начале XX века в Чернях был монастырь, при котором была создана церковно-приходская школа. В ней учились дети крестьян, обучение было бесплатное. Большое внимание в школе уделялось изучению Закона Божьего, кроме этого дети получали навыки письма, счёта и чтения. После окончания 4-х классов выходили вполне грамотные люди. Многие из выпускников работали писарями. Церковно-приходская школа находилась примерно в 4-х метрах от теперешней братской могилы. Она сгорела во время Первой мировой войны. Обучение детей проводилось в доме священника. Под школу в этом доме были отведены три больших комнаты. Дети занимались в две смены. Обучение проводилось на польском языке.
В 1935 году в деревне была построена одноэтажная деревянная школа, она находилась на месте, где сейчас расположена церковь. В школе были три классные комнаты. Срок обучения тогда составлял 7 лет. Все предметы по-прежнему изучались на польском языке. Только с 1939 года, после воссоединения Западной Беларуси и БССР, уроки стали проводиться на русском языке. Кроме того для изучения вводились белорусский и немецкий языки. В школе работали три педагога: Дюрутова Мария, Урющинская Бранислава, Троцюк Иван Васильевич, который и был директором. Впоследствии Дюрутову Марию сменила Масталежувна Геноэфа.
В классе насчитывалось около 20 учеников. В старших классах уроки объединялись: в одном классе давалась самостоятельная работа, в другом – объяснительный материал. Парты, за которыми сидели дети, были 4-хместными и стояли они в три ряда. Ребята писали чернилами. Все учебные принадлежности продавались в школьном магазине. Предварительно в городе закупались тетради, чернила, карандаши. Продавцами были сами учащиеся школы – пятиклассники, которыми руководил директор школы. В конце дня ребята отдавали ему отчёт о количестве проданных товаров и вырученную сумму денег.
Также при школе была создана пионерская организация. Пионеров тогда называли «зухи», запись проводилась по желанию. Зухи имели свою форму, отличающую их от рядовых школьников: синий берет и галстук. 6,7-е классы дети посещали по желанию. Многие после окончания четырёх классов оставляли школу и становились помощниками родителей по хозяйству. После окончания школы, выпускники получали свидетельство: лист с оценками по каждому предмету. В таком свидетельстве под первым номером стояла оценка по поведению, дальше по языку, истории, географии, науке о природе, арифметике, геометрии, рисованию, ручному труду, пению, физкультуре. Предмет «наука о природе» включал в себя изучение физики, химии, зоологии, ботаник. Осенью изучали растительный мир, животный мир, зимой – физику, химию, весной – ботанику, зоологию. Детям из бедных семей оказывалась помощь: их кормили обедом, выделяли одежду, обувь.
Школа просуществовала до 1942 года. Во время Великой Отечественной войны была сожжена немцами.
В 1946 году в деревне начали строить новую 7-летнюю школу. Материалом для строительства послужил дом осадника, перевезённый из деревни Вистычи. Через год школа приняла первых учеников. Она считалась белорусской, но обучение проводилось на русском языке, за исключением начальных классов. Учебников на белорусском языке не хватало. После окончания 4-х классов, учащиеся сдавали экзамены п белорусскому языку и математике. Зимой в школе было холодно, на уроках дети сидели в верхней одежде. Температура в классных комнатах достигала всего лишь 8-10 градусов выше нуля. У ребят замерзали руки. На партах школьников стояли керосиновые лампы. Дежурные должны были расставлять лампы на парты, после занятий убрать их. Об этом периоде времени так вспоминает ученица Чернинской школы (в настоящее время пенсионерка) Доменикан Раиса Николаевна: «Однажды на уроке математики присутствовал инспектор районного отдела образования. Меня вызвали к доске решать примеры. Я сняла пальто и пошла выполнять задание. Присутствие в классе постороннего человека насторожило меня. Я забыла холоде. Инспектор сказал мне, чтобы я надела пальто. Мои руки отказывались слушать меня, они онемели от холода. На помощь пришла учительница».
В 1960 году были выделены средства на расширение школы. Строить начали левое крыло на три класса. Строительную бригаду, в составе трёх человек, возглавил Брензевич Владимир Степанович, который выполнил в срок все работы и сдал левое крыло к новому учебному году. Вскоре началось строительство правого крыла. Послевоенное здание школы было разобрано, на этом месте возведён новый фасад. В его строительстве принимало участие 85-е строительное училище. Школа была построена в виде буквы «П» и находилась на том же месте, что и предыдущая.
Новая школа была введена в действие в 1964-1965 учебном году. Обучение проводилось в одну смену. Под руководством Коваль Екатерины Семёновны, учениками старших классов возле школы были посажены аллеи и заложен сад. При школе была создана пионерская организация. Пионерская дружина носила имя Павла Морозова. Она делилась на пионерские отряды, а те – на звенья. Возглавлял пионерскую дружину совет дружины, который избирал председателя совета дружины. В разное время ими были Антонюк Тамара, Малыха Виктор, Юзепчук Андрей, Маякина Светлана, Волочкович Людмила. В 70-е годы школа стала переходить на кабинетную систему обучения. Были созданы кабинеты биологии, географии, русского языка, белорусского языка, физики, мастерские по обработке дерева, металла, два кабинета для начальных классов.
В 1986 году было построено здание государственного учреждения образования «Средняя общеобразовательная школа д. Черни». Школа двухэтажная, в ней имеется 14 учебных кабинетов, в том числе компьютерный класс, спортивный зал. Также имеется стадион, актовый зал, столовая, библиотека, кабинет общественных организаций, кабинеты социально-педагогической помощи, столярно-слесарная мастерская и мастерская декоративно-прикладного искусства.
Праздники, обряды и традиции
Были в деревне Черни и свои праздники, обряды и традиции. Все праздники в деревне праздновались согласно церковного календаря. Молодёжь пела и танцевала круглый год, за исключением времени постов. Женщины осенью после всех сельских работ, также постоянно собирались на так называемые попряды, где пели обрядовые песни.
Одним из самых важных и интересных обрядов считался свадебный обряд, и начинался он со сватанья невесты.
Жених со своими сватами приходил в дом к невесте, сваты задавали вопрос «не продаётся ли тёлочка» или говорили, что «заблудились, нельзя ли будет переночевать». Затем сваты и хозяева садились за стол и начинался разговор. Если невеста была согласна выйти замуж, то следом шёл обряд «менянок».
Жених со своими родителями ехали к невесте и везли с собой пирог и угощение. Невеста в свою очередь тоже клала на стол свой пирог. Во время «менянок» за столом обговаривались все приготовления к свадьбе. Перед тъездом жених перекладывал хлеб три раза, а затем жених и невеста обменивались пирогами. Одна и другая сторона завязывали хлеб в красивый платок и забирали себе. Поэтому и обряд называется «менянки».
В субботу у невесты собирались подружки «на венки». Они делали свадебные украшения. В это же время каравайщицы пекли карай, а из оставшегося теста делали каравайчики и угощали мим присутствующих. Перед выносом на стол, каравай украшался разнообразнымипричудливыми украшениями.
На следующий день, в воскресенье, жених ехал выкупать невесту. После выкупа, гостей приглашали за стол, а затем ехали на венчание. До венца жениху и невесте запрещалось пить и есть. После венчания, молодых встречали родители с хлебом и солью.
На свадьбе пелись обрядовые и застольные песни.
Ещё один очень важный и известный обряд, которого придерживались жители деревни Черни – дожинки.
Когда созревало жито на полях, женщины жали его и пели жнивные песни. Когда дожинали последнюю полоску, оставляли немного несжатой ржи. Её выпалывали, связывали вверху в пучок и украшали рябиной, цветочками. Затем внутрь пучка укладывали хлеб и соль и поливали пучок водой, приговаривая: «На тебе, мышка, хлеба-солі, толькі не ходзь до студолі». На протяжении всего обряда пелись дожиночные песни.
Там, где работали наёмные рабочие, женщины старались перевеслом обвязать хозяина, за что тот, в свою очередь, должен был угощать их. Вечером все семьи накрывали стол и устраивали праздничный ужин в честь дожинок – окончания сбора жита.
ОАО «Молодая гвардия»
В 10 километрах севернее Бреста находится агрогородок Черни - центральная усадьба ОАО «Молодая гвардия», еще одного крепкого хозяйства района. Общая его земельная площадь составляет 4928 га, из которых 4514 - сельскохозяйственные угодия, в том числе пашня - 2973, сенокосы и пастбища - 1541 га. Плодородие сельскохозяйственных угодий оценивается в 37,6 балла, пашни - 35,9.
На предприятии порядка 250 работников. Коллектив располагает современным парком сельскохозяйственной техники. На его балансе - 25 тракторов, 8 зерноуборочных, 3 картофелеуборочных и 2 кормоуборочных комбайна, а также сеялки для кукурузы и свеклы, косилки, опрыскиватели, разбрасыватели минеральных удобрений, машины для внесения твердых органических удобрений.
ОАО «Молодая гвардия» специализируется на производстве молока, мяса КРС, картофеля, зерновых культур, сахарной свеклы, овощей, выращиваемых в открытом грунте. Растениеводство, кстати, в значительной мере подчинено нуждам животноводства. На кормовые цели, кроме зерновых культур, возделываются кукуруза, однолетние и многолетние травы.
Продукция предприятия реализуется на ОАО «Савушкин продукт» (молоко), ОАО «Брестский мясокомбинат» (мясо), СПК «Остро-мечево» (молодняк КРС), ОАО «Брестхлебопродукт» (зерновые и зернобобовые культуры), ООО «Агропродукт» (рапс), ОАО «Жабин-ковский сахарный завод» (сахарная свекла).
«Молодогвардейцы» гордятся тем, что лучшие работники их коллектива за ударный труд награждаются различными, в том числе и государственными, наградами, выходят победителями в производственном соревновании. Орденами и медалями, например, отмечены Бондаренко Яков Афанасьевич, Войтюк Мария Михайловна, Демидюк Ольга Ивановна, Дорофеев Иван Тихонович, Ковенько Николай Григорьевич, Лопко Татьяна Яковлевна, Селевонюк Владимир Александрович. Неоднократно признавались лучшими по профессии трактористы-машинисты Шишканов Николай Николаевич, Рунец Виталий Станиславович, Мищук Владимир Николаевич, Карпук Михаил Николаевич, водители Малевич Аркадий Николаевич, Охман Валерий Станиславович, Ковенько Петр Владимирович, животноводы Токун Ольга Валентиновна, Трофимук Галина Евгеньевна, Карпук Галина Анатольевна, Ходанович Галина Ивановна, Змеева Раиса Васильевна.
Агрогородок «Черни»
Центром КУСП «Молодая гвардия», как уже говорилось, является агрогородок Черни. В летний период он буквально утопает в зелени -благоустройство, которому уделяется большое внимание и дирекцией сельхозпредприятия, и сельсоветом, и самими жителями, стало его своеобразной визитной карточкой. В Чернях активно ведется индивидуальное строительство. В 2016 введено в эксплуатацию 62 одноквартирных жилых дома. Это 9463 м квадратных , из них 14 домов гражданами состоящими на учете нуждающихся в улучшении жилищных условий, 3 дома многодетными семьями. План по вводу жилья из года в год перевыполняется.
С каждым годом в сельсовете увеличивается число многодетных семей. На сегодняшний день их уже 134. 689 детей учатся в школах. А в целом в учебных заведениях местной молодежи насчитывается 803 человек.
Базовым предприятием сельсовета является ОАО «Молодая гвардия». Также здесь функционируют 79 субъектов малого и среднего предпринимательства и 9 фермерских хозяйства, осуществляют деятельность 49 индивидуальных предпринимателей.
Чернинский сельский Совет
Центром сельсовета является агрогородок Черни, который расположен северо-восточнее г. Бреста в непосредственной от него близости. Территория сельсовета гарничит с городом Брестом и Жабинковским районом. Необходимо отметить, что статус агрогородка Черни получили одни из первых в Брестском районе за счет высокого уровня благоустройства территории. Территория сельсовета составляет 6550 гектаров, из них земли сельисполкома 764 гектара. В границах Чернинского сельисполкома расположено 16 населенных пунктов. Наряду с сельисполкомом функционирует Чернинский сельский Совет, который был образован в 1939 году.
Численность населения, прожи¬вающего на территории сельсове¬та составляет 3716 человек, в том числе 2378 человек трудоспособ¬ного возраста.
История
По архивным данным первое упоминание о деревне Черни относится к XVI веку. Это было шляхецкое владение князя Федора Мосальского. Во второй половине XIX века деревня находилась в составе имения Феликса Ягмины.
В 1877 году местными жителями была построена деревянная церковь. В 1886 г. работа¬ла церковно-приходская школа, в 1889 г. — народное училище. С1 905 г. деревня входила в Брестский повет Гродненской губернии. В деревне работали кирпичный завод и мельница, размещался полицейский участок.
На территории современно¬го сельсовета находятся две православные церкви. Памятником архитектуры является Свято-Параскевинская цер¬ковь в д.Збироги, построенная в 1610 году. Установлен памятник советским воинам, погибшим в годы Великой Отечественной войны, открыт мемо-риал воинам-интерна¬ционалистам, в д.Збироги » находится братская могила и обелиск погибшим воинам в годы войны.
Образование
Висельсовете функ¬ционирует сеть учреждений обра¬зования: средняя школа а.г.Черни, в которой обучается 480 детей, дошколь¬ное учреждение, где воспи¬тывается 120 детей. Для подвоза учеников в школу имеется школьный автобус. Для занятия оборудован стадион, закрытый спортив¬ный зал в средней школе, большая спортивная площадка.
Культура
В сфере культуры работают: районный дом культуры, Чернинская сельская библиотека, Збироговский клуб-библиотека, а также детская музыкальная школа, в которой обучается 90 детей.
Медицина
Медицинские услуги на территории сельсовета оказывают Чернинская амбулатория с дневным стационаром, Збироговский ФАП.
Торговля и услуги
Торговое обслуживание осуществляет 6 магазинов Брестского райпотребсоюза, пять частных магазинов, два бара, четыре населенных пункта обслуживаются автолавкой. Для реализации сельскохозяйственной продукции, производимой жителями сельсовета, в д.Черни оборудован мини-рынок.
Комплексно-приемные пункты д.Черни и д.Збироги оказывает 13 видов услуг населению. Функционирует общественная баня.
На территории сельсовета находится Чернинский участок КУМПП ЖКХ « Бре¬стское ЖКХ» работают отделения почты и АСБ «Беларусбанк».
Благоустройство
В 2007 г. д. Черни приобрела статус агрогородка. Всего на обустройство агрогородка затрачены денежные средства в сумме 5 201,8 млн. рублей. Произведен ремонт, реконструкция и строительство инженерно-транспортной инфраструктуры, детского сада, средней школы, амбула¬тории, Дома культуры, музыкальной школы, магазинов, комплексно-приемного пункта, 5 одноквартирных дома усадебного типа общей площадью 900 кв.м. Также произведен ремонт, реконструкция и строительство объектов производственной сферы: МТФ д. Черни и д.Збироги, овощехранилища вместимостью 1000 тонн, продукции, зерносклада, машинно-тракторного двора, заасвальтированы подъездные пути к производственным объектам.
В сельсовете ежегодно за счет средств населения вводится в строй более 40 домов. По итогам 2008 года, деревня Черни была победителем Республиканского смотра санитарного состояния и благоустройства населенных пунктов Республики Беларусь.
Во всех населенных пунктах сельсовета восстановлено уличное освещение. Все деревни охвачены автобусным сообщением с районным центром и сельсоветом.
Збироговская церковь Святой Параскевы Пятницы
Царква Святой Параскевы Пятніцы ў в. Збірагі — адна з самых старажытных у Брэсцкім раёне. Пабудавана ў гонар святой Параскевы-Пятніцы, якой маліліся аб захаванні ад склону жывёлы, у асаблівасці ад падзежа каровы. Святая лічылася таксама лекаркай хвароб чалавека, у асаблівасці д’ябальскага наслання, ліхаманкі, зубнога, галаўнога болю і іншых хвароб. У гонар святой Параскевы існавалі асаблівыя малітвы, якія насіліся на шыі і лічыліся ахоўным сродкам ад розных хвароб. Кветкі, травы і іншыя даважкі да выявы Параскевы-Пятніцы таксама пачыталіся адным з самых дзейсных лячэбных сродкаў і таму захоўваліся з году ў год як важныя гаючыя дапаможнікі.
Царква з’яўляецца ўнікальным помнікам драўлянай архітэктуры, які мае нацыянальна-народныя рысы. Была пабудавана ў 1610 годзе на сродкі княгіні Агаты Сапегі як уніяцкая царква Прасвятой Троіцы. Не простая гісторыя ў царквы Св. Параскевы Пятніцы. Два з паловай стагоддзя, пачынаючы з 1610г., яна была уніяцкай святыняй, затым больш за паўстагоддзя, з 1866 года — праваслаўнай.
У 1920 г. перададзена католікам і адрэстаўрыравана імі ў 1925 годзе. Пасля Вялікай Айчыннай вайны была зноў перададзена праваслаўным. І цяпер гэта зноў праваслаўны храм. Традыцыі народнага дойлідства злучаныя ў ім з элементамі барока. У інтэр’еры захаваліся творы іканапісу XVIII ст. Прастольнае свята царквы адбываецца ў лістападзе.
Царква мае прамавугольны ў плане асноўны зруб пад 3-схільным дахам, над якім узвышаецца гранёная цыбулепадобная галоўка з вальмай над галоўным фасадам. Да ўсходняй сцяны далучаецца больш вузкі зруб апсіды, з невысокімі рызніцамі па баках і накрыты таксама 3-схільным вальмавым дахам. Уваход у храм вырашаны невялікім прытворам пад 2-схільным дахам. Сцены з вертыкальнай шалёўкай, высока ўзнятымі прамавугольнымі аконнымі праёмамі надаюць аб’ёму храма вертыкальную накіраванасць і манументальнасць.
Унутры асноўнае памяшканне — зала, перакрытая плоскай столлю на бэльках. Сцены, складзеныя з брусоў, не ашаляваны, пафарбаваны алеем. Асноўнае памяшканне ад алтара аддзяляе драўляны разны іканастас 1830-х гг. У залу храма над уваходам на 2-х драўляных слупах выступаюць хоры с дугападобным парапетам.
Мастацкую каштоўнасць маюць абразы XVIII стагоддзя: «Параскева Пятніца», «Маці Божая Адзігітрыя», «Спас Пантакратар», складзень.
Перад уваходам у царкву — чацверыковая, вертыкальна ашаляваная званіца. Яна мае верхні адкрыты ярус-звон у выглядзе слуповай лучковай аркады, якая ўтрымлівае 4-схільны гонтавы шацёр з крыжом у завяршэнні.
Гэты сціплы храм разам з асобнай званіцай складае прасторна развітую кампазіцыю, якая вылучаецца цэласнасцю, мастацкай выразнасцю архітэктурнага вырашэння.
Храм унесены ў Дзяржаўны спіс гісторыка – культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь. Царква дзейнічае.
Матэрыял падрыхтаваны ў 2015 г. Брэсцкай цэнтральнай раённай бiблiятэкай. Васiлюк Таццяна Іванаўна, бібліёграф.
Наши ветераны
Іваноў Іван Герасімавіч (7. 10. 1918 — 16. 11. 2001)
Удзельнічаў у савецка-фінскай, потым — у Вялікай Айчыннай вайне.
У Брэсцкім раёне застаўся пасля Вялікай Айчыннай вайны. У 1945 годзе, пасля Перамогі, вяртаўся з Германіі дадому, і яго вайсковая часць некаторы час стаяла ў Прыбужжы. Салдаты, адпаведна, кватэравалiся па сёлах.
Пасля дэмабiлiзацыі ажанiўся на мясцовай жыхарцы, стаў працаваць у Брэсцкім раёне.
Спачатку быў дырэктарам школы ў Збiрагах.
У канцы 1950-х гг. перавёўся ў Чэрнiнскую васьмігадовую школу, дзе да самай пенсіі працаваў настаўнікам матэматыкі.
Пячко Аляксей Клiменцьевiч
Нарадзiўся ў 1925 годзе. У час Вялікай Айчыннай вайны — радавы, кулямётчык.
У сакавiку 1945 года, пры пераправе праз Віслу, патануў у рацэ.
Ботух Архiп Емельянавiч
Нарадзiўся ў 1905 годзе.
У час Вялікай Айчыннай вайны — радавы, стралок.
У 1941 годзе быў узяты на перападрыхтоўку ў савецкую армію. Ваенная часць, куды ён быў накіраваны, знаходзілася ў Брэсцкай крэпасці. Адтуль ён напісаў жонцы пісьмо, у якім паведамляў аб хуткім вяртанні дадому. Але 22 чэрвеня пачалася вайна, і Архіп Ботух разам з іншымі салдатамі стаў абараняць Радзіму.
Прапаў без вестак у снежні 1944 года.
Ботух Емельян Андрэевiч
Нарадзiўся ў 1869 годзе. Удзельнік трох войнаў: Руска – турэцкай, Руска – японскай, Руска – германскай.
Загiнуў 22 чэрвеня 1941 года ад выбуху нямецкага снарада.
Пячко Фёдар Кліменцьевіч (19. 01. 1915 — 30. 04. 1994)
Франтавiк, удзельнiк трох войнаў.
У 1936 годзе, калі Заходняя Беларусь была пад уладай Польшчы, Фёдар Пячко быў прызваны ў польскае войска. Служыў у горадзе Турунi, у цяжкай артылерыi.
Першага верасня 1939 года адбыўся напад Германіі на Польшчу, і пачалася Другая Сусветная вайна. Праз месяц польская армія спыніла супраціўленне, і Фёдар Пячко трапіў у нямецкі палон. Пасля расфармiроўкi яго адправiлi ў лагер № 3 “Б”.
У 1945-м годзе здолеў уцячы і прабрацца да рускiх. Прайшоў адпаведную праверку контрразведкі i быў адпраўлены ў штрафроту, дзе атрымаў кантузiю. Перамогу сустрэў на падыходзе да Берлiна, у Прусіі.
Потым прымаў удзел у вайне з Японіяй на тэрыторыі Манчжурыі. Такім чынам, прайшоў практычна ўсю Другую Сусветную вайну і вярнуўся дадому.
Узнагароджаны ордэнам Вялікай Айчыннай вайны II ступені, медалямi «За адвагу», «За перамогу над Германiяй», «За перамогу над Японiяй».
Пасля вайны пакутваў ад язвы страўнiка і туберкулёзу. Доўги час лячыўся ў бальнiцах, неаднаразова знаходзіўся у цяжкім стане. Быў прызнаны iнвалiдам Вялiкай Айчыннай вайны другой групы.
Памёр у 1994 годзе.
Нежічкін Віктар Мяфодзьевіч (2. 11. 1920 — 18. 11. 2007)
Родам з Арлоўшчыны (Расія). Ваяваў у заградатрадзе Савецкай Арміі. Удзельнік бітвы пад Масквой, Сталінградскай бітвы, бітвы на Курскай Дузе. Дайшоў да Берліна. Узнагароджаны мноствам медалёў. Самай галоўнай сваёй узнагародай лічыў “Ордэн Славы першай ступені”.
Пасля Вялікай Айчыннай вайны застаўся жыць у Прыбужжы. Быў актывістам у сяле. Доўгі час працаваў заведуючым Чэрнінскім клубам і бібліятэкай.
ПАРТЫЗАНЫ:
Антанюк Васілій Рыгоравіч (18. 02. 1899 — 25. 05. 1986)
Антанюк Аляксей Васільевіч (1. 01. 1925 — 18. 03. 2008)
Антанюк Сяргей Васільевіч (1923 — 1945)
Антанюк Анупрый Рыгоравіч ( 8. 06. 1907 — 16. 10. 1993)
Васіль Рыгоравіч і яго сыны Аляксей і Сяргей Антанюкі — чэрнінскія партызаны. У час Вялікай Айчыннай вайны ваявалі ў партызанскім атрадзе імя Чарнака, які дзейнічаў у Старасельскім лесе.
Шаснаццацігадовы Аляксей Антанюк быў залічаны ў падрыўную групу. Правёў болей 20 дыверсій на чыгунцы. Быў адным з лепшых падрыўнікоў атрада, актыўна ўдзельнічаў у вядомай аперацыі “Рэйкавая вайна”.
Пасля ўз’яднання партызанскага атрада з Савецкай Арміяй Васіль Рыгоравіч і Сяргей Антанюкі пайшлі ваяваць далей, на Захад. А Аляксей Антанюк застаўся абараняць Брэст. У той час у лясах Берасцейшчыны дзейнічалі так званыя “упаўцы” — бандыты з УПА, якія рабавалі народ і забівалі актывістаў савецкай улады. Аляксей Антанюк прымаў актыўны ўдзел у барацьбе з бандытамі.
Сяргей Антанюк загінуў у Польшчы, у баях за Гданьск. Васіль Рыгоравіч і Аляксей Антанюкі вярнуліся дадому.
Пасля вайны Аляксей Антанюк працаваў кіраўніком Чэрнінскай брыгады ў саўгасе. Карыстаўся заслужанай павагай аднавяскоўцаў. Яго імем названа адна з вуліц у Чэрнях.
Аксенюк Мікалай Маркавіч (22. 05. 1913 — 17. 10. 1990)
У армію быў мабілізаваны пасля вызвалення Заходняй Беларусі. У час Вялікай Айчыннай вайны — стралок. Удзельнічаў у вызваленні Кёнігсберга, Варшавы. У складзе Чырвонай Арміі дайшоў да Одэра, дзе атрымаў раненне ў нагу разрыўною куляй. Доўгі час знаходзіўся ў шпіталі ў Сялезіі. Існавала пагроза ампутацыі нагі, якой удалося пазбегнуць дзякуючы намаганням дактароў. Аднак пасля ранення на ўсё жыццё засталася кульгавасць.
Быў камісаваны з арміі як інвалід Вялікай Айчыннай вайны.
Узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі і Вялікай Айчыннай вайны, медалём “За перамогу над Германіяй”.
Усё пасляваеннае жыццё Мікалай Маркавіч працаваў у Чэрнінскай брыгадзе нашага саўгаса.
Ботух – Воран Марко Емельянавіч (1903 - 1962)
Лёс гэтага Чэрнінца вельмі складаны, як і складанай з’яўляецца гісторыя нашага краю.
У першую сусветную вайну 1914 года, яго бацьку, Ботуха Емельяна Андрэевіча, забралі ў царскую армію на германскі фронт. Мірнаму насельніцтву быў дадзены прыказ выбірацца ў бежанцы. Марко з матуляй Анісяй і астатнімі дзецьмі выехалі, абозам з усімі сялянамі, ў Расію. Разам з усім народам, ім прыйшлося вытрываць усе цяжкасці абознага жыцця. У выніку, яны апынуліся на Тамбоўшчыне. Працавалі на мясцовых сялян за прытулак і ежу. У 1917 годзе ў Расіі адбылася рэвалюцыя. Пачалася грамадзянская вайна паміж “чырвонымі” і “белымі”.
У 1922 годзе Аніся з дзецьмі вырашылі вяртацца на Радзіму. У той час наш край быў ужо пад Польшай.
Марко, па вяртанні з Расіі, уступіў у падпольную камуністычную партыю. У 1925 годзе мясцовая партыйная ячэйка яму даручыла застрэліць войта. Марко выканаў даручэнне, але дадому ён больш не вярнуўся, бо тут, пры раскрыцці забойства, яму пагражала душагубка. Таму юнак падаўся ў камуністычную Расію. Там быў хутка схоплены бальшавікамі і, як польскага шпіёна, яго прысудзілі да расстрэлу. Чырвонаармеец, якому было даручана расстраляць Марка, адпусціў яго на волю:
- Уцякай! А я буду страляць паверх галавы.
Малады мытар дабраўся да Украіны. Але, каб выжыць, вымушаны быў змяніць прозвішча з Ботуха на Воран. Паступіў там на Харкаўскі рабфак. Як самага здольнага студэнта, яго накіравалі ў Леніград, дзе ён скончыў ленінградскую ваенна – інжынерную акадэмію. Пасля акадэміі ў чыне маёра быў прыкамандзіраваны ў Полацк на будаўніцтва ваенных узмацаванняў. У шчырай размове са саслужыўцам, Марко неяк расказаў, што ён сам з - пад Брэста. І верны сябар зрабіў на яго данос, як на польскага шпіёна.
Марка адразу ж арыштавалі. Год допытаў, вочных ставак, з камуністамі Чэрнінскай партыйнай ячэйкі, і пагроз расстрэлам падарвалі здароўе маладога чалавека. У яго пачалася бронхапнеўманія.
За вязня клапаталі сябры - аднапалчане, якія ўзялі яго на парукі. Маладая жонка пісала аж да самога Сталіна. У выніку, Марко быў рэабілітаваны, але пазбаўлены вайсковага звання і ўсіх ільгот. З таго часу ён працаваў цывіьным інжынерам будаўнічых спраў.
Некалькі гадоў прымаў удзел у будаўніцтве Куйбышаўскай ГЭС на Волзе.
З пачаткам Вялікай айчыннай вайны, з першых яе дзён, Воран Марко пайшоў дабравольцам на фронт. На час вайны яму вярнулі вайсковае званне. Ён прымаў удзел у баях і за Маскву.
Холад і вайна зрабілі сваю справу. Бранхіальнае захворванне ператварылася ў туберкулёз. Фашыстаў пагналі былі ўжо на захад, як яго камісавалі з арміі па стану здароўя. Увесь астатні час вайны ён прцаваў на ваенным Маскоўскім заводзе, дзе вырабляліся пражэктары.
Токун Аляксандр Іванавіч (1904 – 1945)
Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. Быў прызваны ў Савецкую армію пасля вызвалення Чэрняў ад гітлераўскіх захопнікаў. Радавы. Загінуў у баях за вызваленне Польшы паміж Гданьскам і Гдыняй. Пахаваны ў сяле Рыдлова. Гэта ўсе звесткі, якія атрымала сям’я ў пахавальнай па ім.
Гуцік Сяргей Васільевіч (1920 – 2007)
Быў прызваны ў Чырвоную армію ў 1944 годзе. Ваяваў радавым стралком 236 палка 106 дывізіі. Быў паранены ў руку. Меў дзяржаўныя баявыя ўзнагароды.
У мірны час працаваў на чыгунцы. Памёр у пашаным узросце.
Таланты деревни Черни
Прокопович Вера Павловна
Прокопович Вера Павловна (род. 12.03.1943) — поэтесса, писательница, член Союза писателей Беларуси.
Родилась в д. Малые Мурины Каменецкого района Брестской области. Образование получила среднее.
Произведения Веры Прокопович печатались в журналах “Гаспадыня”, “Гоман”. Газетах “Лечебные письма”, “Вместе”, “Навіны Камянеччыны”, “Заря”, “Заря над Бугом”.
Первая книга – “Незримой нитью”- увидела свет в 2006 году. В сборник вместе со стихами автор включила и новеллы. В 2009 году вышел первый прозаический сборник “Дорога домой”, а в следующем году - сборник “Боль от любви”.
В 2010г. Вера Прокопович была номинирована на соискание литературной премии имени Владимира Колесника.
Сейчас Вера Павловна продолжает писать стихи и рассказы, проводит творческие встречи. Живет в д. Черни Брестского района.
Произведения Веры Павловны Прокопович написаны живым, образным, понятным как для взрослых, так и для детей языком. Стихотворения психологичски выверенные, технически безукоризненные, рассудительные, по-житейски мудрые и вместе с тем не обделенные эмоциями. Проза не менее интересна. Любовные перипетии, взаимоотношения родителей и детей, интересные житейские истории, тонкий мир животных… – это своеобразный гимн любви, милосердию, доброте.
Литературное творчество Веры Прокопович
*** Ты встречала меня после долгой разлуки
***Я тебя не звала, не ждала...
МАМЕ
О жизни и творчестве В.П. Прокопович.
1. Бурдыка,В. Вядомая берасцейская пісьменніца Вера Пракаповіч адзначае свой юбілей новымі творчымі здзяйсненнямі / Вячаслаў БУРДЫКА // Народная трыбына.-2013.-15 сак.- С.3.
2. Глущенко,Т. Поэзия духовного родства / Тамара Глущенко // Вечерний Брест.-2012.-3февр.-С.3.
3. Самосевич,М. «Небо бескрайнее – моя душа»/ Марина Самосевич // Заря над Бугом .-2012.-9 февр.-С.3.
4. Прыбужскі кактэйль // Заря над Бугом.- 2011.- 3 сент.- С.6.
5. Встреча с поэтессой // Заря над Бугом.- 2010.- 10 ноябр.- С.1.
6. Курец,А. Книга с доброй душой / А. Курец // Заря над Бугом.- 2009.- 31 октября.- С.5.
7. Крейдич,А. И автор близок, и герой / А. Крейдич // Заря над Бугом.- 2009.- 24 сентября.- С.7.
Ціна Хутаранка (Валянціна Карпеш-Пячко)
Ціна Хутаранка (Вялянціна Карпеш-Пячко) нарадзілася 14 чэрвеня 1953 года на хутары Клімавічы, які размяшчаўся недалека ад вёскі Чэрні Брэсцкага раёна.
Бацька – Пячко Фёдар Кліменцьевіч, удзельнік трох войнаў, усе жыцце добрасумленна працаваў ў саўгасе “Маладая гвардыя”, маці – Пячко (Ботух) Марыя Емельянаўна была настаўніцай Чэрнінскай васьмігадовай школы.
Пасля пераезда з хутара ў вёску Чэрні маленькая Валя пайшла тут ў першы клас школы, якую скончыла ў 1968 гаду. Сярэднюю адукацыю яна атрымала ў СШ №6 горада Брэста. Атрымаўшы атэстат, дзяўчына пачала працаваць бібліятэкарам у Чэрнінскай прыклубнай бібліятэцы.
У 1974-1977 гадах Валянціна вучыцца на фізіка-матэматычным факультэце Брэсцкага педагагічнага інстытута, але па стану здароў’я не змагла працягваць вучобу.
У пару юнацтва, з першым каханнем да Валянціны прыйшлі першыя вершаваныя радкі. Некаторыя з іх друкаваліся на старанках раённай газеты “Зара над Бугам”. Пасля паездкі ў 1973 гаду ў Рыгу, дзе дзяўчына ўбачыла, як латышы шануюць і паважаюць сваю мову, культуру, гістарычную спадчыну значная колькасць вершаў была прысвечана роднай Бацькаўшчыне – Беларусі.
Лёс Вялянціны Карпеш-Пячко нельга назваць легкім, её давялося паспытаць жыццевыя цяжкасці і турботы, гадаваць і дапамагаць дзяцеям. Але ўсе назіранні, турботы і выпрабаванні лесу Валянціне дапамагалі пераадольваць вершы, паэмы і балады, якіх у аўтаркі сабралася шмат, і якія, пакуль што бачаць свет у выглядзе самавыдата.
У апошні час Валянціна працуе пад псеўданімам “Ціна Хутаранка”.
ВЕРШЫ ЦІНЫ ХУТАРАНКІ
… Я не прафесiянальны паэт цi пiсьменнiк, а так - самародак…
Таму думаю: што тое, што я ствараю таксама
заслугоÿвае ÿвагi. Бо гэта што нi на ёсць – народная творчасць.
Гэта думкii мары самога народа, якiя, часам, i не падабаюцца
«высокаму» свету за сваю шчырую прамалiнейнасць,
а таму заÿжды ÿ апале…
17.01.2013г
МАЯ МАЛЕНЬКАЯ РАДЗIМА
Чэрні значацца на адной з гістарычных карт музея Польшы ад 17-19 верасня 1794г.
Сведкі з кнігі Л.М. Несцярчука пра Касцюшку
О! МОЙ РОДНОЙ И БЛИЗКИЙ УГОЛОК!
ДЕДАМИ НАШИМИ ВЗРАЩЁННЫЙ...
ТУТ ДУШИ МОЕЙ КОМОК,
РОМАШКОЙ И ВОЛОШКОЙ ОЗДОБЛЁННЫЙ.
ПАВЕР’Е ПРА ЧЭРНI
Гicтарычная балада
Штацкаму саветнiку Штэру Аляксею Пятровiчу, якi памёр у 1901 годзе, i бы ў пахаваны ля царквы ў Чэрнях…
Матулi i бацьку маiм прысвячаецца…
1
------ Мiж Бярэсцем сiвым
I БАРАМI,
Спакон веку сiвая,
Бы дым,
Жыла вёска
З царквой i панамi,
З прывычным
Укладам зямным.
Па адным з падання ў
Былой да ўнiзны
У лясах тут чарнiц
Было многа,
Па другiм -
Тут стая ў манастыр
З «чарнiцамi» -
Дзевамi Бога.
Было тое так,
Цi не -
Час гэту спрэчку
Рассудзiць,
Але ж месца назвалi
ЧЭРНI,
На жытку асе ўшыя
Людзi.
2
Болей сотнi гадо ў
Назад.
Маёнтак стая ў тут
Заможны.
Ля яго бы ў разбiты
Парк,
Куды на шпацыр
Хадзiлi вяльможы.
Абапал сцежак - вербы,
Бы тын...
Прыгажосць там была
Незямная…
Плы ў у весну
Бэзавы дым, -
У кавалачаку
Панскага раю.
У тым парку
Азерца было.
Ад лiлей - там мiгцела
У вачах,
Гарлачыка ў беллю
Цвiло,
I плаваў лебедзь –
Паважны птах.
Агнi начамi гарэлi
Для райскага хараства,
Звiнелi панам мiнiстрэлi
У Купальскую ноч
Ля кастра.
Алея з лiп
У парку была,
Сцяною раслi прыгажунi,
Цягнулася - аж да сяла,
Да царквы былi панскiя
Гулi.
Тут жыў генерал у адстаўцы,
Штэр -
Мясцовы багаты магнат.
Азалацеў ён,
Разжыўся без мер,
Але не з зямлi,
Не саломаю хат.
У сяле ён промысел меў -
Цагляныя два заводы.
Мужыкам залатымi
Плацiў,
Для iх жа вялiкай
Спадобы.
Цэгла iшла
На Бярэсце,
Крэпасць, фарты
Ды падземныя пераходы.
Да гэтай пары,
У вялiкай чэсцi.
Гэта гонар i слава
Нашых народаў!
Пабудовы сiвыя
Яшчэ жывуць…
Часам параненыя,
Цi калекi,
Бо цэглу стварала
Мноства рук,
Каб жыла яна ў сценах
Навекi.
Праз балота «ЛАСКI»
Насып вяла.
Па ёй цягнулiся
Ваганеткi,
На конях чырвоную везлi
З сяла
На будоўлi па рэйкавай
Ветцы.
3
Аднойчы, у жнiва
Згарэла сяло.
Датла,
Да адзiнае хаты.
Барвовую жудасць
Раздуў да нябёс
Вятрыла,
Злым д’яблам узняты.
I на царкву
Пераскочыў агонь,
Не мiну ў ён
Мясцовай святынi.
Зiхацела ў агнi
Купалоў сiвых скронь,
Цяклi абразы
Слязьмi cмалянымi.
Царкву адбудоўвалi
Усёй грамадой.
Аддавалi ўсё,
Што меў кожны -
Каб толькi святыня
Паднялася ў строй,
I радаваў звон яе
Срэбна - трывожны.
Штэр таксама
Унёс лепту сваю,
У святую,
Агульную справу.
Пайшла цэгла яго
На царкву,
I агароджа
Выйшла на славу.
А як памёр ён -
Зямлi гаспадар,
(Мы ж усе -
Смяротныя людзi ),
То ля царквы
Пахавалi ў дар
За квецень сяла
I акругi.
Змуравалi ШТЭРУ
Цагляны склеп,
Помнiк над iм
Змайстравалi.
Стаяў ён тут,
Мiж каштанаў i лiп,
I дрэвы навiны
Шапталi.
4
Але ж бяда iдзе
Не адна.
За сабой цягне
Горкае гора…
З нашчадкаў у ШТЭРА
Была дачка,
Ды зяць,
Як пагiбель з - за мора.
У жыццi рэдка бывае так,
Што зяць –
Гаспадар руплiвы.
«Прымак -
Ён i ў багатых прымак!»
Яго мэта - пражыць!
А не ствараць клапатлiва.
Штэраў прайдоха
Любiў асалоду,
Вiно, коней,
Рулетку ды карты…
Аднойчы маёнтак прайграў
Ды заводы,
I паляцела ўсё з ветрам,
Бы нiчога не варта.
Чыно ўнiкi хмараю,
Бы каршуны,
Наляцелi,
Аж сонца прапала.
Скрыпелi пер’ем
Аж да начы.
Апiсалi маёнтак
З даху i да падвала.
На кавалкi разбiлi
Увесь парк
I выставiлi на таргi.
Купляў той,
Хто не быў жабрак,
Нават з-за Буга
Купцы тут былi.
Шумеў доўга аўкцыён,
Распрадажа вялася актыўна.
Малаток бiў i бiў
У гонг,
I чуўся Штэру
У цемры магiльнай.
Астатнюю, панскую,
Усю зямлю
Мiж сялянамi падзялiлi.
«Надзельнай», -
Звалi Чэрнiнцы тую раллю,
I Бога за гэта
Хвалiлi.
Але ж зноў
Навалай бяда,
Чорнаю хмарай
Бясконцай.
Пачалася «тая»
Вайна,
I маёнтак спалаў
Бы, на захадзе, сонца.
Ён згарэў
Дашчэнту, увесь...
Доўга вецер
Свiстаў папялiшчам.
Застаўся склеп
Пад вуголлем дзесь,
Ды садок
З белым дымам вiшняў.
Так ШТЭРАЎ
Маёнтак прапаў,
I знiклi яго заводы.
Толькi парк прыгажосцю
Буяў,
Ды засталася алея
Нагодай.
Сяло ганарылася
Гэтай красой.
Сюды хадзiлi на шпацыр,
Спатканнi,
Тут дзецi
Звiнелi гурбой,
Смяялася моладзь
Да рання.
А як спявалi тут
Салаўi!
Калi бэз
Вакол зацвiтаў.
Сяло патанала
У майскай любвi,
Звiнела песнямi
Шлюбных спраў.
А ўлетку -
Зноў лiпы цвiлi,
Мядовы пах
Расплываўся далёка.
Снавалi пчолы там
I шмялi,
Ззяла радасцю
Кожнае вока.
5
Яшчэ пры калгасе
Жы ў ШТЭРА Ў парк.
Здзi ўля ў наезджых
Цуда - парадкам.
Любiлi Чэрнiнцы
Яго так,
I бераглi
Для сваiх нашчадка ў.
Як вада, бяжыць час,
Нясе новыя змены.
Наехалi ўсходнiкi
У са ўгас,
Тады i засвiсталi
Над паркам сякеры.
Чужынцам было
Не шкада
Прыгажосцi сяла
Рукатворнай.
Чужынец -
Ён, як гнiлая вада -
Усё бульдозерам!
Ды з карэннем у прорву.
Падалi вербы
З размаху на дол,
Крычалi галлём :
«ПАШКАДУЙЦЕ!»
А з iмi знiк бэз
I спе ў сала ўё ў,
Усё пахавалi
У тванiстым грунце
Пустэча цяпер
Замест парку вакол.
Толькi вецер
Вые па - во ўчы.
Завалены смеццем
Азерца i дол,
Замест кветак
Буяе бур’ян асочы.
Але ж АЛЕЯ яшчэ
Жыве!
Як калiсьцi,
Звiнiць ланцугом.
Бывае з ветрам
Гамонку вядзе.
Пра тое, што сумна,
Што б’е яе гром.
З жалю часам
Песнi пяе,
I цяжка так
Уздыхае,
Пра чысцюткую сцежку
Споведзь вядзе,
I што сякера зно ў
Пагражае.
Што завалена
Смеццем яна,
Ломам
I рознай паперай.
Просiць ратунку,
Аховы ў сяла,
Каб не знiкла
У добрае вера.
З хараством нельга
Вось так!
АЛЕЯ ж знiкне,
Загiне!
Хай жа жывуць
Яе лiпы ў вяках!
Сведкамi Чэрня ў
Былiнных.
6
Разгулам д’ябла
Можна назваць,
Шабасам розных
Пачвара ў
Той жудасцi по ўны
Чарнюткi час,
Калi царкву
У сяле разбуралi.
Матор рыча ў,
Задыхаўся i соп,
Зарыва ўся па нос
У зямлiцу.
Блiшчаў на сонцы
Сталёвы дрот,
За шыю,
Здавi ўшы званiцу.
Дра ўляная доўга
Трымала верх,
Не здавалася,
Думала выжыць,
Але ж затрашчала,
Бы кашулiн ка ўнер,
Упала, бы галава
З крыжам.
Стаялi з вiламi
Тут жанкi :
- Не дадзiм!
Царкву рушыць…
Святыню ж бурылi -
Нявернiкi
З пустэчай,
З затменнем у душах.
Бярвеннi,
Рэшткi царквы
Звезлi,
Звалiлi ў калгас,
Тапiлi лазню
I ўсе катлы -
То бы ў жудасцi
По ўны час.
Начамi знiшчалi
Ля сёла ў крыжы,
Што бераглi
Ад нячыстае сiлы.
Бы лютыя ворагi
З – за мяжы,
Ля царквы
Зруйнавалi магiлы.
Толькi ШТЭРА Ў помнiк
Заста ўся адзiн.
Сярод бэзу,
Зусiм непрыкметны.
А мо, не хапiла моцы,
Цi ciл,
Каб звергнуць магната
Са свету?
Знiк ён
У час перамен,
Калi задыхалi
На ўсю грудзi.
Царква зно ў
Уставала з руiн…
Ад до ўгага сну
Абуджалiся людзi.
Як мурашы,
Працаваў тут люд.
Яго праца,
Песняй звiнела.
З пяццю купаламi
За колькi год
Паўстала царква,
Бы каралева.
Блакiт купалоў,
Бы блакiтны снег,
Бачны ўciм здалёку.
Малiнавы звон
Навокал плыве
I радуе сэрцы
Зноўку.
Але ж, усiмi
Забыты ШТЭР.
ЁН жа гiсторыя
ЧЭРНЯЎ!
Сяло зiхацела пры iм
Бы цяпер -
Цвiлi ўсе дарогi
У вербах.
Помнiк павiнен
Падняцца над iм!
Каб ШТЭР бачыў
Сваё сяло.
«Вечную памяць»
Cпявалi ж, бы гiмн,
Калi ўсiм людам
Хавалi яго.
7
Зараз ЧЭРНI -
На гандлёвым шляху.
Днём i ноччу -
Тут машын караваны.
З Eўропы ў Расiю
I назад вязуць
Яны сотнямi тонаў
Тавары.
Сяло кiпiць цяпер
Новым жыццём:
Дзе балоты былi,
З купiнамi,
Там нiва брынiць
Цяжкiм каласом,
Там малочныя рэкi
З кiсельнымi берагамi.
Калiсь у сяле было
Хат пяцьдзесят,
А зараз вулiц тут -
Незлiчона!
Сярод бяроз –
Беланогiх дзяўчат,
Стаiць культуры палац
Ды ўзнiмаецца школа.
Звiнiць смехам
Дзiцячы сад.
Бы мурашкi снуюць
Там дзецi.
То будучых ЧЭРНЯЎ
Атрад,
Iх героi -
Колi, Янкi i Пецi.
На садковым двары
Казкi жывуць
У дамочках, грыбках
I арэлях.
То замёр фантазii цуд
У пачварных,
Цуда - стварэннях.
А вось з вiтражамi -
Шыко ўны дом,
Дзе ноты рэхам
Лятаюць.
Тут Мансарад ды Моцартаў,
Павароццi тут
Нараджаюць.
У два паверхi
Будынак узрос,
Бы белая птушка
Прысела,
Сярод прыгажунь
Беланогiх бяроз,
Клумбаў
Ды квеценi белай.
Прасторныя класы
У iм,
Залы, кампьютэры,
Бiблiятэка.
Ёсць старажытнасцi нашай
Музей.
Там выхоўваюць будучага
Чалавека.
Пульсуе пошта,
Ашчадны банк,
Медклiнiка i аптэка,
Гандлёвы цэнтр
I рэстаран -
Усё для вяскоўца
З нашага века...
А якi культуры палац!
З глядзельнаю залай
Ды кнiгатэкай.
З гурткамi рознымi,
Ёсць там i загс,
Побач гучная
Дыскатэка.
З памерлых зноўку
Уваскрэсла царква!
Звiнiць хвалямi
Меднага звону.
Плыве малiна яго,
Бы рака,
Праслаўляе сяло
Малiтоўна.
Стаiць помнiк
У цэнтры сяла
У вайну загiнуўшым
Абаронцам.
Вяскоўцы помняць
Палеглых салдат
За Айчыны
Свабоднае сонца.
На магiле кветкi за ўжды.
Нiкнуць сцягi ў жалобе.
Тут клянуцца
У вернай любвi,
Прысягаюц на ратны
Подзвiг.
8
Цяпер ЧЭРНI -
Аграр – гарадок!
Шматпавярхо ўкi,
Катэджы тут, лiхтары.
Клумбы, газоны
Паабапал дарог,
Радуюць вока
Сяляна ў двары.
Вясною сяло
Апранае ўбор
Белай квеценi,
Бы нявеста.
Зiхацiць хараство,
Бы вясёлкi касцёр
I сала ўiная льецца
Песня.
У дзве тысячы трэцiм
Бы ў конкурс - агляд
Па прыгажосцi
I дабрабыце.
На ўсю БЕЛАРУСЬ
Першы дадзены знак
У безлiчным алфавiце.
Разплылося сяло
За Барок…
Многа сёння тут вулiц…
Але ж назвы чужыя -
Знарок?
Цi пра героя ў сваiх
Не чулi?
У назвах годны
Продкi застацца,
Хто жыццi адда ў
За АЙЧЫНУ,
Хто праславi ў сяло
Працай,
Прадзеда ў
Ды РАДЗIМУ.
9
О! Каб усталi дзяды
Са ШТЭРАМ!
Каб убачылi гэта сяло!
Не пазналi б яго,
Не паверылi б -
Бы ў Рай на зямлi
Завяло…
Адляталi бы знiчкамi
У неба,
Бусламi бы там
Вiравалi…
I славiлi б рукi
З хлебам,
Што родны куток
Сатваралi.
ДЗЯДЫ!
Даруйце промахi нашы.
Мы помнiм i любiм Вас!
Шануем бы зрэнку
Спадчыну Вашу,
На якой i ўзыйшо ў
Наш час.
Чэсць i павага
Стваральнiкам ЧЭРНЯЎ!
Хай жыве
Працавiты тут люд!
Хай цвiце - расцвiтае
П а в е р ‘ е
Пра родны,
Бэзавы к у т !
18 снежня 2006г
…Iмя i iмя па бацьку ШТЭРА i яго дзяржа ўная пасада вынайдзены ў Гродненскiм архiве выхадцам з Чэрня ў - Антанюком Iванам Iгнатавiчам.
Балада напiсана па ўспамiнах бацькi - Пячко Фёдара Клiменцьевiча i матулi – Пячко (Ботух) Марыi Емяльяна ўны, бацька якой працава ў на Штэравых цагляных заводах, зарабляючы залатыя чырвонцы на будучы шлюб.
У сяле ёсць яшчэ нашчадкi сялян, якiя, як i Ботух Емяльян, працавалi ў Штэра. Гэтыя людзi могуць дадаць свае асабiстыя звесткi аб мiнулым…
Магiла Аляксея Пятровiча зусiм была зруйнавана пры буда ўнiцтве новай царквы ў «Перабудову».
Яна павiнна ўваскрэснуць з памерлых, бо ШТЭР - гэта гiсторыя нашых ЧЭРНЯ Ў…
БЫЛIНА ПРА ЧЭРНIНСКI ДУБ
1
На Вялюньскiм шляху,
За ЧЭРНЯМI,
На ўскрайку вясковых
Палетка ў,
Дуб магутны
Прарос каранямi,
Былога далёкага
Сведка.
Стаiць ён адзiн
У самоце,
Наставi ўшы ў бокi
Галiны.
Прысядае на iх
Вольны вецер,
Пашушукацца з iм
На хвiлiну.
Тады ажывае
Старэча,
Шапацiць
Пасiвелым лiсцём,
Аб мiнулым
Галiнамi крэхча,
Успамiнае
Дзяцiнства сваё.
2
Тут калiсьцi
Вялiкi бы ў гай,
I расло дубо ў такiх -
Мноства!
А iх пад корань:
- «Камар iх бадай!», -
На паркеты
Ды мэблю вяльможству.
Не стала дубравы,
Але мясцiна,
Дзе рос
Наш кволы дубок
У народзе клiкалася
«ДУБIНАЙ»,
Цяпер заста ўся
Адзiн хутарок.
Iшлi гады.
Неслi з сабой перамены.
Наш дуб забуя ў
I ўзрос.
За зямлю
Зачапi ўся карэннем
На развiлцы
Ля любых бяроз.
Ён стаiць, не хiснецца,
Бы волат,
Наляцi-ка тут бура лiхая,
Як з «ПАГОНI» ваяр
У золак,
На ахове
Радзiмага краю.
3
Што тут толькi дубок
Не бачы ў!?
О! Колькi навала ў
Ён перажы ў!
Помнiць шведа,
Як з Балтыкi крочы ў
I француза,
Што хмараю плы ў.
Бачы ў
Кайзера ўца ў нашэсце,
I як беглi вяско ўцы
На ўсход.
Кiнуты былi сядзiбы,
Бярэсце…
У бежанцы ж гналi
Прымусна народ.
4
Дубе!
Мо вiдзен табе бы ў
Касцёр у Варшаве,
Што ў гонар Лышчынскага
Запалiлi?
Бога ж смела
Казiмеж зняславi ў,
Ад рук iнквiзiтара ў там
I загiну ў.
Старэча!
Мо чу ў ты такiя весцi?
Мо бачы ў
Са свайго росту?
Як па тракту
На наша Бярэсце
Везлi да старца
Гальшанскую Софью.
Нявесце ўсяго -
Шаснаццаць,
А Ягайлу -
Семдзесят тры,
Але лёс ёй -
Каранавацца
I ад старца
Радзiць сыны.
Мо ты бачы ў
Францыска Скарыну?
Як ён еха ў
За ведамi ў Прагу?
Як явi ў сваю
Першую кнiгу,
Зарадзi ўшы
Друкарскую справу?
Цi мо, паблiзу
Вале ўскую ўгледзеў?
Мо з БАНАПАРТАМ
Яна праязджала?
Спачывала
У разгалiстай ценi
I сардэчна яго тут
Кахала.
5
Можа тут,
На карэннях тваiх
КАСЦЮШКА юнак
Мiлава ўся?
Сыпа ў жменяй
Духмяны твой лiст
I дзя ўчыне
У любвi спавяда ўся?
Побач конi
Cтрыглi вушамi,
Звiнелi аброццю
I грызлi траву.
Маладыя ж
Пад дубам стаялi
I пяшчотна шапталi:
« Л ю б л ю …»
Але ж беднасць -
Усяму прычына.
Па ўстала памiж,
Бы свiнец.
Не дазволi ў
Бацька дзя ўчыне
З Андрэем
Iсцi пад вянец.
Дубе! Мо ты помнiш
Касцюшкi па ўстанне?
Як змага ўся за волю
Наш люд?
За чэсць i павагу,
Жыцця працвiтанне,
Каб вольная нiва
Буяла ўсюд.
Мо тут Тадэвуш
У ранах ляжаў?
У цяньку,
На тваiх карэннях?...
Кажуць, што спiць
Пад табой генерал...
Па людзях жа ходзiць
Павер’е.
Няда ўна крыж
Паста ўлен яму,
Безыменнаму
Ваяру з былога.
Дуб у гонар
Схiлi ў галаву
I ў варце
Засты ў ганаровай.
6
Што ты, Дубе,
Прыпомнiш цяпер?
Што ты скажаш,
Старац, нашага Краю?
Твае ўспамiны –
Святы элiксiр,
Што самапавагу ў нас
Абуджае.
У адказ кiвае
Дужым галлём,
Крэхча пра цяжкiя
Раны.
Пра чорныя хмары
Фашысцкiх крыжоў,
Пра асколкi i кулi,
Што ў целе застралi.
Пра гэту вайну
Споведзь вядзе:
Як крэпасць жыла
I страляла,
I што сувязь «лясная»
Была ў дупле,
I, як школа з пастрункам
У ЧЭРНЯХ спалала.
Як ён бачы ў
У агнi Селяхi,
Што напаследак
Фашысты спалiлi.
Падня ўся агонь
На ўвесь небасхiл,
Слёзы i роспач,
Палеглых магiлы.
Пра калючае «гета»
Вядзе свой сказ,
Пра расстрэлы
На Броннай гары,
I як Перамога
Прыйшла да нас,
Квiтнела радасцю
У кожным двары.
7
Вецер прысе ў на галiны,
Ста ў аглядаць увесь дол,
Зашапта ў свае дубу навiны,
I той на хвiлiну
Замо ўк.
Але ж
Страпяну ўся старэча,
Уздыхну ў
I cкардзiцца ста ў
На звалi ўшаеся
Бязмежжа,
Пасля чаго
Ён сiротства спазна ў:
- Што асушылi балоты –
Не дрэнна…
Прагналi ж нячысцiка ў
Вон!
Цяпер палеткi кругом –
Нi дрэва,
I я адзiн...
На ўвесь небасклон...
8
Вось так стаiць
Наш волат у полi
I ўсё шумiць,
Споведзь вядзе:
Пра былое,
Пра ўсё, што помнiць,
I марыць пра гонар
Што ў людзях узыйдзе.
Хоча, каб гонар квiтне ў,
Як шыпшына,
За АЙЧЫНУ!
За наш любы Край!
Хай жа жыве
Гэты помнiк Лiтвiна ў,
Палачанскiх рыцара ў
Хай!
1 снежня 2006г.
----- Люблю кармiцельку
Зямлю,
Як сваю другую
Мацi,
Як бацькам узнятую
Раллю,
Са снапамi ў сенажацi...
28. 08. 2011 г.
ДЗВЕ ТАПОЛI
Балада
------ На ўскрайку ЧЭРНЯ Ў
У полi,
Ля боку вясковай
Дарогi
Растуць дзве сястры
Таполi
Сiвым адгалоскам
Былога.
Колькi iм? -
Не вядома!
I хто iх тут пасадзіў?
Хай жа жыве!
Гэта слова
Пра вялiкую вернасць
Любвi…
…Кахаў хлопец
Дзяўчыну,
У шлюб з ёю марыў
Уступiць…
Ды бацька ўсяму
Прычына:
« З галадранкай -
Не будзеш жыць!»
I павезлi яго ў сваты
Зусiм у другi бок,
Ажанiлi хлапца
На багатай,
На зямлi,
Што прыдалi кусок.
Але ж сэрца яго
Стагнала
Па каханай дзя ўчыне
Той.
Пасадзi ў
На зямлi прыданай
Дзве таполi
У памяць аб ёй.
Час сваю справу
Робiць:
Да ўно ўжо нiкога
Няма.
Сонца за месяцам
Ходзiць.
За летам бывае
Зiма.
Цяпер ля дарогi
Таполi.
Падужэлi,
Ураслi ў раллю,
Хмары падперлi
Да столi,
I адтуль
Аглядаюць зямлю.
Шапацяць абедзве
Лiствою,
Скрыпяць
Заскарузлым галлём,
Успамiнаюць
Юнацтва чужое.
Што кахалася тут
Тайком.
Як жанаты юнак
З тугою
Каханую тут чакаў.
Яна ж прыбягала
Мяжою
Сярод росных,
Высокiх траў.
Шчаслiвыя сэрцы
Спявалi
Аб бясконцай
I вечнай любвi.
Iм зоры ў небе
Мiргалi
I паддаквалi ўсе
Салаўi...
Прайшла сотня гадоў,
Цi болей,
Няма нiкога
Даўно ў жывых.
Растуць толькi
Дзве Таполi,
Як два прывiды
Тых маладых.